02.03.2016

Էկո նախագիծ /Բնօգտագործումն ու բնապահպանությունը ՀՀ-ում/

1. Ինչ առանձնահատկություններ ունեն ՀՀ բնական պայմանները, որքանով են դրանք նպաստում հանրապետության զարգացմանը: Հայաստանի Հանրապետությունը զբաղեցնում է 29.8 հզ  կմ2 տարածք, սակայն  փոքր տարածքի համար ունի բազմապիսի բնակլիմայական պայմաններ: ՀՀ-ում ամենաբարձր և ամենացածր կետերի տարբերությունը 3700մ է, որը փոքր տարածքի համար ահռելի է: ՀՀ-ի մակերևույթը խիստ կտրտված է լեռնահովիտներով, գետահովիտներով ու կիրճերով: ՀՀ-ում նաև կան մեծ թեքություն ունեցող լանջեր, որոնց մշակումը ժամանակի ընթացքում հանգեցնում է հողերի տեղատարման գործընթացի: Հանրապետության աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկություններից մեկը Ծովերից հեռու լինելն է, որը ունի միայն բացասական ազդեցություն: Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի Հանրապետության կլիման խիստ ցամաքային է և բնութագրվում է ամառվա ու ձմեռվա ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով: Տարեկան միջին ամենաբարձր ջերմաստիճանը կազմում է 13,8 աստիճան, իսկ ամենացածր ջերմաստիճանը -2,7 աստիճան է: Ամենաբարձր ջերմաստիճանը գրանցվել է Արարատի դաշտում +42 աստիճան, իսկ ամենացածր -46 Շիրակի մարզի պաղակն բնակավայրում: Այսպիսով`ՀՀ տարածքում բացարձակ առավելագույն և բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանների տարբերությունը կազմում է 88 աստիճան: Ջերմաստիճանների այսպիսի տատանումները առաջին հերթին բացասական ազդեցություն են թողում գյուղատնտեսական արտադրության վրա: Հայաստանի Հանրապետության մակրևույթի լեռնային լինելը նպաստում է նաև  լեռնահովտային քամիների առաջացմանը: Ինչպես նկատեցիք ՀՀ-ում բնակլիմայական պայմանները շատ գունագեղ են J
2.Ի՞նչ հետևանքներ է թողում բնօգտագործումը ՀՀ-ում: Նշեք օրինակներ: Նախ ինչ է նշանակում բնօգտագործում: Բառից կարելի է կռահել, որ բնօգտագործոմ նշանակում է բնության օգտագործում, ավելի կոնկրետ բնական ռեսուրսների օգտագործում: Բնօգտագործումը մարդու միջամտությունն է նյութիբնական շրջապտույտին: Եվ եթե այդ միջապտությունը ծավալուն չէ, ապա շրջապտույտը,խախտվելով հանդերձ, չի վնասում բնական միջավայրի ինքնավերականգնմանն ուինքնամաքրմանը, արդյունքում՝ որակը չի փոխվում: Բնությանտարրերն ու երևույթները ամբողջությամբ չեն օգտագործվում մարդու կողմից: Մշակման ևվերամշակման արդյունքնում գոյանում են մնացուկներ, թափոններ, որոնք աղտոտում ենշրջակամ միջավայրը, խախտելով բնական հավասարակշռությունը, որը մարդկանցառողջության համար դառնում է վտանգավոր: Տեղի է ունենում նյութի շրջապտույտի խախտում, որի հետևանքով երկնահամակարգը կորցնում է ինքնավերականգնման և ինքնամաքրման հատկությունը: Բնօգտագործումը մարդու միջամտությունն է նյութիբնական շրջապտույտին: Եվ եթե այդ միջապտությունը ծավալուն չէ, ապա շրջապտույտը,խախտվելով հանդերձ, չի վնասում բնական միջավայրի ինքնավերականգնմանն ուինքնամաքրմանը, արդյունքում՝ որակը չի փոխվում:   Բնությանտարրերն ու երևույթները ամբողջությամբ չեն օգտագործվում մարդու կողմից: Մշակման ևվերամշակման արդյունքնում գոյանում են մնացուկներ, թափոններ, որոնք աղտոտում ենշրջակամ միջավայրը, խախտելով բնական հավասարակշռությունը, որը մարդկանցառողջության համար դառնում է վտանգավոր: Տեղի է ունենում նյութի շրջապտույտիխախտում, որի հետևանքով երկնահամակարգը կորցնում է ինքնավերականգնման և ինքնամաքրման հատկությունը: Պետք է խնայենք մեր մոլորակը, նա միակն է մեզ համար
3. Ինչ առանձնահատկություններ ունեն ՀՀ բնական ռեսուրսները, որքանով են դրանքնպաստում հանրապետության զարգացմանը: Մեր բնակլիմայական պայմանների բազմազան լինելուց դժվար չէ հասկանալ որ մեր բնական ռեսուրսներն էլ կլինեն բազմազան: ՀՀ բնական ռեսուրսերից են՝ ածուխ, երկաթ,բոքսիտներ, մոլիբդեն, ոսկի, արծաթ, կապար, ցինկ: Հանդիպում են նաև պեմզայի,մարմարի, տուֆի, կրի, պեռլիտի, բազալտի, աղի պաշարներ, ինչպես նաև թանկարժեք ևկիսաթանկարժեք քարերի արդյունահանում: ՀՀ-ն հարուստ է նաև բնական հանքայինջրերով: Կան հարյուրավոր ջրհորներ, 10 քաղրահամ լիճ, 5 անդնախոր ձորեր, աղբյուրներ: 1400 քառ. կմ տարածք է կազմում Սևանա լիճը, որը համարվում է աշխարհի ամենամեծքաղցրահամ լիճը:
4. Ի՞նչ հետևանքներ է թողում ռեսուրսների օգտգործումը ՀՀ-ում: Նշեք օրինակներ:Շինանյութերի արդյունաբերությունը ՀՀ շրջակա միջավայրին վնաս է հասցնում, որոնք ազդում են շրջակա միջավայրի և հողաբուսական աշխարհի վրա: Շինանյութերի արդյունահաման հետևանքով գյուղատնտեսական շրջանառությունից հանվել է ավելիքան 7 հազ. գյուղատնտեսական հողհանդակ: Գեոէկոլոգիական հետևանքները ներկայանում են շրջակա միջավայրի ամբողջականփոփոխությունների տեսքով, որը վնասում է շրջակա միջավայրի բոլոր բաղադրիչները:Առաջին հիմնախնդիր է հանդիսանում մետաղական ռեսուրսների ռացիոնալօգտագործումը, որը արտանետված թափոնները, որպես երկրոդային կամ տեխնածինհանքավայրեր նույնպես օգտագործվում են, քանի որ, պոչամբարների մեջ կան բազումօգտակար հանծոներ: Հանքավայրերի մետաղների` պղնձի արդյունահանված հումքիմիայն 65-66 % է կորզվում, մոլիբդենի 70%, բազմամետաղների 50%: Երկրորդհիմնախնդիրն այն է, որ շինանյութային ռեսուրսների տարածման շրջանները համընկնումեն գյուղատնտեսական առավել արժեքավոր հողահանդակների հետ և շրջանառությունիցդուրս են բերում դրանց:

5. Ձեր կարծիքով ինչպես պետք է զարգանա Հայաստանը, որպեսզի հնարավորինս քիչ վնասվի բնական միջավայրը: Ինչ ուղությամբ պետք է զարգանա տնտեսությունը, որպեսզի այն համարվի էկոլոգիապես «ավելի մաքուր»: Իմ կարծիքով մեր բնակլիմայական պայմանները թույլ են տալիս մեզ, որպիսզի մենք տնտեսությունը զարգացնենք գյուղատնտեսության շնորհիվ: Մեր աշխարահագրական դիրքի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ստանալ շատ բազմապիսի պտուղներ, որոնց ճիշտ օգտագործման և զարգացման դեպքում մեր տնտեսությունը շատ կզարգանա: Չմոռանանք նաև որ դրա շնորհիվ մեր բնությունը չի վնասվի այլ միայն կբարևելավի, և  իհարկե կհամարվի էկոլոգիապես ավելի մաքուր: 

16.02.2016

Չարենց/Հավերժություն/Մարդ

Ես Մարդ եմ: Հավերժության մասնիկ: Ավելի Ճիշտ ես էլ եմ Հավերժություն: Ընդմիշտ բառն էլ շատ եմ սիրում: Չարենց էլ եմ շատ սիրում: Չարենցի հայերեն օգտագործելն եմ շատ սիրում: Չարենցի հայերենը սիրունացնելն եմ սիրում:
Թե կտոր տեսնես մի ամպիասա՝ սա ուրի՜շ է արդեն.
Թե նստես, թե իջնես թամբիցասա՝ սա ուրի՜շ է արդեն,
Վերադարձը դարձ չէ այլևս և ո՛չ էլ կրկնություն հնի,
Քո անցած ամե՛ն մի ճամփին ասա՝ սա ուրի՛շ է արդեն։
Չեմ սիրում երկար պոեզիա: Պոեզիան պետք է արձակին նման չլինի:
Սյուժե պետք չի պոեզիային: Չարենցինը ռուբայաթներն են: Չարենցը էդ կարճության մեջ իդեալական է: Ոչ մի ավելորդ բառ չկա: Ոչ մի ավելորդ կետադրական նշան:
Ապրում ես, շնչում ես, դու դեռ կասբայց ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես.
Անցյալ է դառնում քո ներկանու ամե՛ն վայրկյան դու ա՛յլ ես.
Բայց ներկան քոհո՛ւնտ է գալիքի՝ մեռնելովնա սնում է գալիքը,
Եվ այսպեստևում ես դու երկար,— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես։
Միթե հրաշք չի՞: Ոնց-որ մի ակորդ լինի: Ակորդ, որը կարոս ես անվերջ բացահայտել: Անվերջ ուսումնասիրել: Ռուբայաթները քայլեր են: Ամեն ռուբայաթը մի քայլ դեպի հավերժություն: Հավերժությունը զգալուն, թե չէ մենք միշտ էլ հավերժ ենք:
Անտառը թափում է իր սաղարթը,
Անտառում հատնում է ու վատնում,
Բայց նայի՛րինչքա՜ն նա զվարթ է,
Ինչքան նո՜ր էու մի՛շտ անհատնում։
Ռուբայաթները գույն չունեն: Ռուբայաթները աշխարհն են: Չարենցի աշխարհը: Կարդում ես (միայն մտքում) ու զգում այնքան մոտիկ: Զգում ես որ մարդկանց կողմից ստեղծված ու սահմանված ժամանակը այնքան էլ զորեղ չի որ իմ ու Չարենցի Տիեզերքները իրարից բաժանի:
Ընթացի՛ր դու, մա՛րդ, անդադար, որ ոչինչ քեզ երազ չթվա,
Որ լինես անվախճան ու հարու ոչինչ քեզ երազ չթվա,
Որ զգաս, շոշափես դու կյանքը՝ մշտախո՛սը դու այդպիսով
Եվ դառնա աշխարհը՝ աշխարհու ոչինչ քեզ երազ չթվա։
Ռուբայաթները առակների կնմանեցնեմ: Առակներ բոլորին: Ամեն մեկը իրան կգտնի Չարենցի Ռուբայաթների մեջ, մի բան հաստատ կվերցնի: Մի անգամ ընկ. Մարգարիտը հարցրեց, թե ինչ եմ կարող սովորել բանաստեղծություն կարդալիս: Հաստատ կարող եմ ասել, որ ռուբայաթ կարդալիս, մենակ ինձ չեմ ճանաչի, մենակ իմ աշխարհը չեմ բացահայտի, ռուբայաթ կարդալով/մտածելով/տողերի արանքները նայելով՝ ընկերներիս կհասկանամ, մեր տան կողքը աճող ծառի հետ ավելի հեշտ կխոսամ, Արևին ուրիշ ձև կերգեմ
Նա ուզում է գտնել մի կշիռու չափել նրանով ամբողջը,
Ունենալ անխախտ մի հաշիվու չափել նրանով ամբողջը.
Նա սիրում է «հավերժը» միայն, ախ, նայե՛ք՝ նա փնտրում է «կայունը» —
Եվ գտնում է միգինու շիշու չափում նրանով ամբողջը։
https://www.youtube.com/watch?v=otJmf3pyb1E ու էս ամեն ինչից Ռախմանինով լսելդ ա մենակ գալիս…